هفته گذشته بود که دولت از لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ رونمایی کرد. لایحه بودجه‌ای که بررسی رقم‌های آن خبر از رشد شدید در مقایسه با رقم‌های بودجه سال جاری داشت. به عنوان نمونه دولت در سال جاری برای درآمد‌های حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی و خالص صادرات گاز رقمی در حدود ۵۶.۹ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته است و این در حالی است که این رقم در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ رشد ۲۵۰ درصدی داشته است! آیا دولت تدبیر و امید برای دولت آینده کسری بودجه شدید به میراث خواهد گذاشت؟

در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ بود که آمریکا از برجام خارج شد و رئیس جمهور این کشور اعلام کرد که تحریم‌های نفتی ایران ظرف مدت ۱۸۰ روز باز خواهند گشت. هدف از تحریم‌های نفتی این بود که صادرات نفت ایران به صفر برسد، به همین دلیل هشت ماه فرصت به کشور‌هایی که از ایران نفت می‌خریدند داده شد تا نفت سایر کشور‌ها را جایگزین نفت ایران کنند.

به گزارش تابناک اقتصادی، در اواسط آبان ماه سال ۱۳۹۷، تحریم‌های نفتی ایران فرا رسید، اما آمریکا به هشت کشور  چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، اسپانیا، یونان و ایتالیا معافیت نفتی شش ماهه‌ای را اعطا کرد.

با فرا رسیدن اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ و پایان مهلت شش ماهه معافیت‌های نفتی هشت کشور، آمریکا این معافیت‌ها را تمدید نکرد و همین موضوع باعث افت شدید صادرات نفت ایران و در نتیجه کاهش درآمد‌های نفتی و رو به رو شدن دولت با کسری بودجه ۱۵۰ هزار میلیارد تومانی شد.

با شیوع ویروس کرونا در ماه‌های پایانی سال گذشته در جهان، اقتصاد‌های مطرح دنیا با چالشی جدی مواجه شدند و رکود حاکم بر این اقتصاد‌ها تقاضا را برای نفت به شدت کاهش داد. کاهش تقاضا برای نفت، کاهش قیمت‌ها را در پی داشت و این مسئله دوباره موجب فشار بر بودجه از ناحیه کاهش درآمد‌های نفتی شد.

از این رو، آنچه در قانون بودجه سال ۹۹ برای درآمد‌های حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی و خالص صادرات گاز در نظر گرفته شد ۵۶.۹ هزار میلیارد تومان بود. با شرایط پیش آمده میزان عملکرد در این ردیف بودجه‌ای در هفت ماهه نخست امسال حدود ۶ هزار میلیارد تومان بوده است.

با رونمایی از لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ مشخص شد که دولت برای درآمد‌های حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی و خالص صادرات گاز رقم ۱۹۹.۲ هزار میلیارد تومان را در نظر گرفته است. رقمی که در مقایسه با بودجه سال جاری رشد ۲۵۰ درصدی را نشان می‌دهد!

اگر این رقم را با عملکرد هفت ماهه سال جاری در این زمینه مقایسه کنیم قطعاً تفاوت چشمگیرتر خواهد بود. این رشد عجیب و غریب درآمد‌های حاصل از صادرات نفت مورد نقد کارشناسان و نمایندگان مجلس قرار گرفته است و بسیاری آن را غیرواقعی و غیرقابل تحقق برای سال آینده عنوان کرده اند.

مجتبی رضاخواه نماینده مجلس و از اعضای کمیسیون برنامه و بودجه در گفتگویی در ۱۵ آذرماه سال جاری در این باره گفت: حتی اگر ما در شرایط تحریم هم قرار نداشته باشیم در بهترین حالت شاید نتوانیم روزانه دو میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت را بفروشیم. وی ادامه داد: متاسفانه دولت این میزان فروش نفت روزانه را پیش بینی کرده است و علاوه بر آن قیمت دلار را نیز به ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش داده است.

رضاخواه اظهار داشت: اگر دو میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت را در قیمت پیش بینی شده هر بشکه نفت (۴۰ دلار)  و در قیمت هر دلار ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان ضرب کنیم و سپس رقم را در ۳۶۵ روز ضرب کنیم رقم درآمد‌های نفتی سال آینده به دست خواهد آمد. متاسفانه از این چند عددی که ذکر و در هم ضرب شد تنها روز‌های سال درست و قابل تحقق می‌باشد!

این نماینده مجلس افزود: دولت برای محاسبه درآمد‌های نفتی نرخ دلار را ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان در نظر گرفته است و این در حالی است که در بخش حقوق گمرکی، دولت نرخ دلار را ۴ هزار و ۲۰۰ تومان مدنظر قرار داده است. رضاخواه گفت: به عبارت بهتر دولت منابع حاصل از آنچه که قابل تحقق می‌باشد را کاهش داده است و منابع حاصل از فروش نفت را افزایش داده است که اصلا عملیاتی نیست. قطعا این بودجه را در مجلس اصلاح خواهیم کرد!

آنچه مسلم است این است که این پیش بینی‌های غیرواقعی از سال آینده باعث خواهد شد که بخش قابل توجهی از درآمد‌های ذکر شده در بودجه تحقق نیابد و این در حالی است که تحقق هزینه‌ها اجتناب ناپذیر می‌باشد؛ بنابراین پیش بینی این است که احتمالاً در صورت عدم اصلاح این بند‌های درآمدی بودجه، و دولت بعد در سال ۱۴۰۰ با کسری بودجه شدیدتری رو به رو شود که این مسئله خود می‌تواند تورم شدید را دامن بزند.

شایان ذکر است که در بهمن ماه سال ۹۷ بود که رهبر انقلاب چهار ماه زمان دادند تا اصلاحات ساختاری بودجه انجام شود. اصلاحات ساختاری که پاشنه آشیل آن کاهش وابستگی بودجه به درآمد‌های نفتی بود. حالا پس از گذشت دو سال و با تمام فراز و نشیب‌هایی که برای اصلاحات ساختاری طی شد، دولت بودجه‌ای را برای سال آینده ارائه داده است که در آن درآمد‌های حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی و خالص صادرات گاز ۲۵۰ درصد در مقایسه با رقم پیش بینی شده برای سال جاری رشد داشته است!

به نظر می‌رسد که با این رشد درآمد‌های حاصل از صادرات نفت، دولت این پیش بینی را داشته است که احتمالا سال آینده تحریم‌های نفتی با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید آمریکا برداشته خواهد شد و با توجه به پیشرفت‌های صورت گرفته در ساخت واکسن کرونا و بازگشت رونق به اقتصاد‌های دنیا، وضعیت صادرات نفت بهتر خواهد شد!

هر چند که شاید موارد فوق محقق شوند، اما نباید فراموش کرد که بنای اصلاحات ساختاری بودجه بر کاهش وابستگی بودجه به نفت بوده است. این امر باید چه در دوران رونق نفتی و چه در دوران رکود نفتی پیگیری شود. دولت تدبیر و امید باید میراث خوبی را برای دولت بعد به یادگار بگذارد، اما آن گونه که از این بودجه نمایان است این است که دولت بعد باید تمام تلاش خود را به کار ببندد که در سال آینده کسری بودجه را به حداقل برساند.